áñ''ã            ôøùú åé÷øà: äàí îåúø ìùúåú ééï ùðâò áå îçìì ùáú

ôúéçä

áôøùú äùáåò ôåúçú äúåøä áôéøåè ä÷åøáðåú äùåðéí: ÷øáï òåìä äáà îï äöàï, äá÷ø åäòåó. îðçåú äáàåú îäñåìú, åðàôåú áúðåø, áîçáú åáîøçùú, åùìîéí äáàéí îá÷ø, ëáùéí åòéæéí. îä äèòí áä÷øáú ä÷åøáðåú? ðàîøå îñôø ñéáåú:

à. äøîá''í áîåøä ðáåëéí (â, ìá) èòï, ùäèåá áéåúø ìòáåã àú ä÷á''ä ììà ÷åøáðåú. äñéáä ùä÷á''ä áëì æàú öéååä ìä÷øéá ÷åøáðåú, ùáòáø ëì òåáãé äòáåãä äæøä ä÷øéáå ÷åøáðåú, åàí äúåøä äééúä îöååä òì òáåãú ä' áàåôï ùåðä îäî÷åáì äéä ìòí éùøàì ÷ùä ìäñúâì ìëê - ìëï öéååä ä÷á''ä ùé÷øéáå ÷åøáðåú, ëé òãéó ùéòáãå àåúå îàùø àú äàìéìéí.

á. äøîá''ï (åé÷øà à, è) çì÷ òì äøîá''í, åëúá ùãáøéå ãáøé äáàé. èòðúå äîøëæéú ùîäúåøä îùîò ùéù îùîòåú çéåáéú ìä÷øáú ä÷åøáðåú (øéç ðéçåç ìä'), åìà ø÷ ëãé ìäéîðò îòáåãä æøä. ëîå ëï äåñéó, ùîöàðå ùä÷øéáå ÷åøáðåú ì÷á''ä òåã ìôðé ùäééúä òáåãä æøä (÷éï åäáì, ðç), ëê ùàé àôùø ìèòåï ùîèøú ä÷øáï äéà ìäåöéà îéãé äòáåãä æøä, åáìùåðå:

''åäðä äí ãáøé äáàé, éøôàå ùáø âãåì å÷åùéà øáä òì ð÷ìä, éòùå ùåìçï ä' îâåàì ùàéððå ø÷ ìäåöéà îìáï ùì øùòéí åèéôùé òåìí, åäëúåá àîø ëé äí ìçí àùä ìøéç ðéçåç. äðä ðç áöàúå îï äúéáä òí ùìùú áðéå àéï áòåìí ëùãé àå îöøé ä÷øéá ÷øáï åééèá áòéðé ä', åàîø áå åéøç ä' àú øéç äðéçåç.''

îùåí ëê äáéà ùðé èòîéí çìåôééí ìèòí ä÷øáú ä÷åøáðåú: èòí øàùåï, ëàùø äàãí éøàä îä ðòùä á÷øáï, åéçùåá ùàú îòùä äùçéèä, æøé÷ú äãí åëå' äéå àîåøéí ìòùåú ìå áî÷åí ä÷åøáï, æä éâøåí ìå ìçæåø áúùåáä. àåìí, ëéååï ùèòí æä îúàéí ø÷ ìçì÷ îä÷åøáðåú (çèàú åëãåîä) ëúá ùéù èòí ùðé òì ãøê äñåã, àåúå ìà ôéøè.

ëôé ùëåúáú äâîøà áîñëú çåìéï (ä ò''à), îäîéìä 'îëí' áôøùä (ôø÷ á, à) ìîãéí, ùéäåãé äîçìì ùáú áôøäñéà ìà éëåì ìä÷øéá ÷åøáðåú. áò÷áåú ëê ðòñå÷ äùáåò áãéðå ùì äîçìì ùáú áæîï äæä, äàí äåà ðçùá ëâåé ìôñåì ééï (ùàéðå îáåùì) áîâòå åìà ìäöèøó ìîðééï, àå ùäåà ðçùá 'úéðå÷ ùðùáä' ùãéðå ÷ì éåúø.

àåëì ðáéìåú ìúéàáåï

äàí àãí ùòæá àú äãú ðçùá îåîø, åôåñì ééï áîâòå? äâîøà áòáåãä æøä (ëå ò''à) îçì÷ú àú ñåâé äçåèàéí ìùìåùä, ëàùø ìâáé îòîã ùì ùðééí îäí àéï îçìå÷ú, åàéìå òì äùìéùé éù:

à. ëåìí îåãéí, ùéäåãé ùòåáã òáåãä æøä ðçùá ëâåé, ìà îçæéøéí ìå àáéãä, ìà îöèøó ìîðééï åàí äåà ðåâò áééï äåôê àåúå áîâòå ìééï ðñê. ëîå ëï àéï îçìå÷ú, ùéäåãé ùàåëì ðáéìåú ìúéàáåï, ëìåîø çåèà ëéååï ùäéöø îðöç àåúå, àê ìà îôðé ùäåà ìà îàîéï áúåøä åáîöååú - ðçùá éäåãé ìëì ãáø.        

á. ðçì÷å äàîåøàéí îä ãéðå ùì àåëì ðáéìåú ëãé ìäëòéñ àú ä': ãòä øàùåðä ñåáøú, ùø÷ îé ùòåáã òáåãä æøä ðçùá ëâåé, àáì äàåëì ðáéìåú áëååðä ëãé ìäëòéñ àú ä÷á''ä ðçùá ëàåëì ðáéìåú ìúéàáåï. ãòä ùðéä ñåáøú, ùâí îé ùàåëì ðáéìåú ìäëòéñ ðçùá òåáã òáåãä æøä, åëê ðôñ÷ ìäìëä áùåìçï òøåê (éå''ã ÷ðç, á), åáìùåðå:

''äîéðéí åäí òåáãé òáåãä æøä îéùøàì, àå äòåùä òáéøåú ìäëòéñ, àôéìå àëì ðáéìä àå ìáù ùòèðæ ìäëòéñ, äøé æä îéï. åäàôé÷åøñéí åäí ùëåôøéí áúåøä áðáåàä îéùøàì, äéå ðåäâéï áàøõ éùøàì ìäøâï. àí äéä áéãå ëç ìäøâï áñééó áôøäñéà, äåøâå. åàí ìàå, äéä áà áòìéìåú òã ùéñáá äøéâúå[1].''

îä ãéï ãúé ìùòáø áæîï äæä? ðøàä ùáãøê ëìì òåæáéí àú äãú ìà áâìì èòîéí àéãàåìåâééí, àìà áâìì òöìðåú åøôéåï. îùåí ëê öøéê ìäúééçñ àìéäí ëàåëìé ðáéìåú ìúéàáåï: äí éöèøôå ìîðééï, áî÷øä áå äí éâòå áééï ìà éôñìå àåúå áùúééä åöøéê ìäçæéø ìäí àáãä. îä ãéðí ùì çéìåðéí îìéãä áæîï äæä? ìùí ëê éù ìãåï áñåâééú úéðå÷ ùðùáä.

úéðå÷ ùðùáä

äâîøà áîñëú ùáú (ñç ò''á) ëåúáú áùí øáé éåçðï åøéù ì÷éù, ùàãí ùâãì áéï äâåééí åìà éãò ùäåà éäåãé åçèà ôòîéí øáåú áùââä, ôèåø ìâîøé îäáàú ÷åøáï çèàú, ëéååï ùäåà àðåñ åàðåñ ôèåø î÷øáï, àå áîéìéí àçøåú äåà 'úéðå÷ ùðùáä ìáéï äâåééí'. òã îúé äåà ðçùá úéðå÷ ùðùáä? ðçì÷å äøàùåðéí:

à. ãòú äøîá''ï (á''î òà ò''á ã''ä åòåã) åäðéîå÷é éåñó (ùí îá ò''á ã''ä åëéååï), ùäåà ðçùá úéðå÷ ùðùáä ëì òåã äåà ñåáø ùäåà âåé, àáì áøâò áå âéìä ùäéðå éäåãé åáëì æàú áåçø ùìà ìçæåø ìéäãåú åîîùéê ìçèåà, äåà ëáø ìà ðçùá úéðå÷ ùðùáä àìà çåèà, åéúçééá ÷øáï òì ëì çèà åçèà ùòáø áùââä. 

á. äøîá''í (îîøéí â, à - â) çì÷ òì ùéèúí. äåà ñáø, ùâí àí àåúå úéðå÷ ùðùáä âéìä ùäåà éäåãé åøàä ëéöã éäåãéí îúðäâéí, òãééï ãéðå ëúéðå÷ ùðùáä ùôèåø îëì ä÷åøáðåú. áèòí äãáø ðéî÷, ùàéï ìöôåú îàãí ùâãì ëì çééå áãøê çééí îñåééîú, ùáøâò ùééãò ùäåà éäåãé îéã éçæåø áå åéùåá áúùåáä, îùåí ëê âí àçøé ùâéìä ùäåà éäåãé ãéðå ëúéðå÷ ùðùáä, åáìùåðå:

''îé ùàéðå îåãä áúåøä äøé æä áëìì äàôé÷åøåñéí åîéúúå áëì àãí. áîä ãáøéí àîåøéí áàéù ùëôø áúåøä áîçùáúå åäìê àçø ãòúå ä÷ìä åàçø ùøéøåú ìáå åëåôø áúåøä, àáì áðé äúåòéí äàìä åáðé áðéäí ùäãéçå àåúí àáåúí äøé äí ëúéðå÷ ùðùáä áéðéäí ùäøé äåà ëàðåñ, åàó òì ôé ùùîò àçø ëê ùäåà éäåãé åøàä äéäåãéí åãúí, äøé äåà ëàðåñ ùäøé âãìåäå òì èòåúí, ìôéëê øàåé ìäçæéøï áúùåáä åìîåùëí áãáøé ùìåí òã ùéçæøå ìàéúï äúåøä.''

úéðå÷ ùðùáä áæîðéðå

ìäìëä ðôñ÷ ëøîá''í, ùìà îñôé÷ ùééãòå ùäí éäåãéí ëãé ùéçùáå ëâåééí. àåìí, äøãá''æ (îîøéí â, â) èòï, ùãáøé äøîá''í ùáðé äëåôøéí ðçùáéí úéðå÷åú ùðùáå ðàîøå ø÷ áæîðå, ùìà äééúä àôùøåú àîéúéú ìäëéø àú äãú, àáì áæîï äæä ùîðñéí ìäçæéø àåúí áúùåáä åäí îñøáéí åîæìæìéí áãú, ãéðí ëâåééí åìà ëúéðå÷åú ùðùáå:

à. áò÷áåú äøãá''æ èòðå ôåñ÷éí øáéí, åáéðéäí äøá îùä ôééðùèééï (àâ''î àáä''ò ã, ðè), äøá ùèøï (áöì äçëîä ä, òç) åäøá àìéùéá (ùîåòä áòìéðå ìùáç, áîãáø), ùëê ãéðí ùì çéìåðéí áæîðéðå. ëéååï ùîðñéí ìäçæéøí áúùåáä, àéï ãéðí éåúø ëúéðå÷åú ùðùáå, åáî÷øä áå éâòå áééï äåà ðäôê ìééï ðñê åàñåø ìöøôí ìîðééï, åëï ðèä ìôñ÷ æä äøá ååàæðø (á, ÷òá), åáìùåðå:

''åàó ùøàéúé áúùåáú áðéï öéåï äçãùåú ñé' ë"â, ùàéï îçììé ùáú ãæîðéðå ðçùáéï îåîøéí âîåøéí ùîòùä àáåúéäí áéãéäí åäí ëúéðå÷ ùðùáä áéï äòëå"í. îëì î÷åí öøéê òéåï øá àí ùééê æä áàøõ ä÷åãù, ùàéï ìåîø úéðå÷ ùðùáä ìáéï äòëå"í, åàí ëé äåà úéðå÷ ùðùáä ìáéï äçåôùéí îáðé òîéðå ä' éøçí, îëì î÷åí îé ìà éåãò îùáú ÷åãù.''

á. äøá àáøäí ùôéøà (äñëîä ìàåø éöç÷) äøá îøãëé àìéäå (÷éöåø ùå''ò òî' 700) åäøá éò÷á àøéàì (àåäìä ùì úåøä àå''ç îå, æ) çì÷å åëúáå ùçéìåðéí áæîðéðå ð÷øàéí úéðå÷ú ùðùáå, ìáéàåø ùéèä æå éù îñôø äñáøéí, àê ðøàä ùéù áòé÷ø ùúé ñéáåú:

øàùéú, ÷ùä ìèòåï ùáàîú éù çéìå÷ áéï æîï äøîá''í ìæîï äæä åëôé ùèòï äøãá''æ, åëé áæîï äøîá''í ìà ðéñå ìäçæéø àú áðé äçåèàéí áúùåáä?! ååãàé ùëï, åäøîá''í áòöîå ëåúá áäìëåúéå ùëê éù ìòùåú, åáëì æàú ôñ÷ ùãéðí 'úéðå÷åú ùðùáå'.

ùðéú åæå äñéáä äîøëæéú, áòáø (èøí ú÷åôú äðàåøåú) äòåìí äéä ãúé éåúø, åéäåãé ùìà äéä ãúé, áãøê ëìì òùä æàú áâìì àéãéàåìåâéä àðèé ãúéú åäúøñä ìëï îñúáø ìäâãéøå ëâåé. äéåí äçáøä çéìåðéú éåúø, åéäåãé ùìà ùåîø îöååú ìà áäëøç ëååðúå ìäúøéñ, àìà ôùåè ëé ëê ëåìí îúðäâéí ñáéáå, åäåà àéðå øåàä áîòùéå ãáø çøéâ (åàãøáä, ôòîéí øáåú îâãéø àú òöîå ëéäåãé).

â. âéùä ùìéùéú áôåñ÷éí, ùâí äéà ñåáøú ùçéìåðéí áæîððå äí úéðå÷åú ùðùáå àê îèòí àçø (ôçåú îñúáø), äéà âéùú äçæåï àéù (äì' ùçéèä ñé' à) åäøá òåáãéä (éáéò àåîø éå''ã ç, ëà). äí èòðå, ùëôéøú äøùòéí ðçùáú ëôéøä ø÷ ëàùø éùðí ðéñéí âìåééí, åàéìå áæîï äæä ùàéï ðéñéí âìåééí äí àéðí ëåôøéí àìà úéðå÷åú ùðùáå, åáìùåï äøá òåáãéä:

''åéù ìäåñéó ùáãåøðå øáéí îàìå äð÷øàéí çéìåðéí äí ëúéðå÷ ùðùáä áéï äâåéí åëï ëúá äçæåï àéù ùàéï æä àìà áæîï ùäùâçú ä' éúáøê äééúä âìåéä áæîï ùäéå äðñéí îöåééí, åîùúîùéí ááú ÷åì, åöãé÷é äãåø äéå îåðäâéí áäùâçä ôøèéú äðøàéú ìòéï, àáì áæîï ùääðäâä äéà áäñúø ôðéí, àéï áîòùä äæä  (= ùì äøç÷ú äøùòä) âãøú äôøöä.''

öîöåí äãéï

ìîøåú ùëôé ùøàéðå éù îñôø ôåñ÷éí ùäçîéøå áãéðí ùì çéìåðéí áæîï äæä, ðøàä ùéù îöáéí ùøáéí îàåúí äôåñ÷éí éåãå ùòåáø äòáéøä àéðå ðçùá îåîø ùéôñåì ééï áîâòå, åàôùø ìöøôå ìîðééï:

à. áåùä: äâîøà áîñëú òéøåáéï (ñè ò''à) îáéàä ñéôåø òì àãí ùäåöéà îùà ìøùåú äøáéí áùáú, åëàùø øàä àú øáé éäåãä äçáéà àú äçôõ îáåùä. äâîøà ëåúáú, ùîëéååï ùäúáééù îøáé éäåãä äåà ðçùá ëéäåãé ìòðééï òéøåá çöøåú. îúåê îéîøà æå ìîãå äçéé àãí (òä, ëå) åäîùðä áøåøä (ùôä, å), ùîé ùîúáééù ìçìì ùáú áôðé àãí âãåì, ìà ðçùá îåîø ìãáø òáéøä.

á. ÷éãåù: áùå''ú áðééï öéåï (ñé' ëâ) ëúá òì áñéñ ãáøé øù''é (çåìéï ä ò''à), ùîçìì ùáú áôøäñéà ãéðå ëâåé, îùåí ùäåà ëåôø ááøéàú äòåìí òì éãé ä÷á''ä. áòáø îé ùôø÷ òåì, ôø÷ òåì ìâîøé åëôø á÷á''ä åáúåøä. áæîðéðå äøáä îäçéìåðéí çåèàéí, àáì äí îàîéðéí á÷á''ä, éòùå ÷éãåù áùáú åéìëå ìáéú äëðñú (åìå áéåí ëéôåø). ëê ù÷ùä ìäâãéø àåúí ëîåîøéí, åáìùåðå:

''àáì ìôåùòé éùøàì ùáæîðéðå ìà éãòðà îä àãåï áäí, åéù áäí ùîúôììéí úôéìú ùáú åî÷ãùéí ÷éãåù äéåí åàçø ëê îçììéí ùáú áîìàëåú ãàåøééúà åãøáðï, åäøé îçìì ùáú ðçùá ëîåîø áìáã îôðé ùäëåôø áùáú ëåôø ááøéàä åááåøà, åæä îåãä òì éãé úôéìä å÷éãåù.''

â. ôøäñéà: äâîøà áîñëú ñðäãøéï (òã ò''á) îáéàä àú ãáøé øáé éåçðï äôåñ÷, ùöøéê ìçèåà áôðé òùøä áðé àãí ëãé ùäçèà ééçùá áôøäñéà. îùåí ëê, ëãé ùäçåèà ééçùá îçìì ùáú áôøäñéà åééçùá ëâåé, öøéê ùéçìì ùáú ìôçåú áôðé òùøä. äàí äåà öøéê ìçìì ùáú ãåå÷à áôðé àðùéí ùåîøé îöååú, àå ùîñôé÷ àôéìå îçììé ùáú àçøéí?

ìãòú øáé ò÷éáà àéâø (éå''ã øñã ã''ä åáääéà), ãåå÷à àí çéìì ùáú áôðé ùåîøé ùáú îòîãå ëîåîø (åòééï àâøåú îùä àå''ç à, ëâ ùçì÷). äñáøà ìëê, ùäèòí ùîçìì ùáú áôøäñéà ðéãåï ëâåé äéà, ùìà àëôú ìå îäãú. àê àí äåà îúáééù ìçìì ùáú áôðé ùåîøé îöååú (àå áôðé àãí âãåì ëôé ùøàéðå ìòéì), îåëç ùìà ëôø ìâîøé, åëï ëúá äøá àùø åééñ.

îùåí ëê, ëéååï ùìøáéí îîçììé äùáú éù ëáåã áñéñé ëìôé äãú åùåîøéä, åìà éçììå ùáú áôðé òùøä àðùéí ùåîøé îöååú (àå àãí âãåì áúåøä åëôé ùøàéðå ìòéì), îòîãí äåà ëúéðå÷ ùðùáä ùàéðå ôåñì ééï áîâòå åîöèøó ìîðééï.

òí ëì æàú, áî÷øä áå äéäåãé îëáã àú äãú äéäåãéú åëôé ùäéä îåøéã ðòìééí áëðéñä ìîñâã àå ìåáù ëéôä áëðéñä ìëðñéä, ðøàä ùãéðå ëîçìì ùáú áôøäñéà ìôåñ÷éí äñåáøéí ùçéìåðé áæîï äæä àéðå ðçùá úéðå÷ ùðùáä, ùäøé äñéáä ùäåà îëáã àéððä áâìì äàîú ùøåàä áéäãåú, àìà ëùí ùäåà îëáã áðé àãí.

ùáú ùìåí! ÷ç ì÷øåà áùåìçï ùáú, àå úòáéø áá÷ùä äìàä ùòåã àðùéí é÷øàå[2]...